Cây xà cừ – một loại cây gỗ quý hiếm không chỉ được sử dụng rộng rãi trong ngành nội thất mà còn có nhiều công dụng chữa bệnh và làm đẹp môi trường. Hãy cùng Mai Vàng Long An khám phá những điều thú vị về cây xà cừ và cách trồng, chăm sóc cây tại nhà nhé!
1. Cây xà cừ là cây gì?
a. Nguồn gốc và tên gọi
- Tên gọi phổ biến: Xà cừ còn được gọi là cây quả gỗ hoặc sọ khỉ.
- Tên tiếng Anh: Nacre Tree.
- Tên khoa học: Khaya senegalensis – thuộc họ Xoan.
- Nguồn gốc: Loài cây xà cừ có nguồn gốc từ Sudan, Châu Phi và sau đó được đưa trồng rộng rãi khắp thế giới, trong đó khu vực Berlin, Đức có quy mô trồng lớn.
Tại Việt Nam, cây xà cừ được trồng phổ biến từ Bắc vào Nam nhờ khả năng sinh trưởng tốt trên nhiều loại đất, đặc biệt là đất cát vùng ven duyên hải miền Trung. Bạn có thể dễ dàng bắt gặp những hàng cây xà cừ trăm năm tuổi bên lề đường, trong các khuôn viên trường học, công viên, đình làng hay ngay trong các khu vực bảo tồn thiên nhiên.
b. Ý nghĩa phong thủy của cây xà cừ
- Vị trí trồng: Một số quan niệm phong thủy khuyên không nên trồng cây thân gỗ có đường kính to ngay trước cửa nhà vì có thể cản trở lưu thông khí, che mờ ánh sáng tự nhiên, từ đó ảnh hưởng đến tài lộc và vận khí của gia đình.
- Cách bố trí: Nếu bạn có nhu cầu trồng xà cừ trước nhà để tạo bóng mát, hãy trồng cây ở bên trái, theo hướng nhìn từ trong ra ngoài, cách cổng chính khoảng 20m và cách móng nhà cũng khoảng 20m.
- Ý nghĩa từ gỗ xà cừ: Gỗ xà cừ có màu nâu đỏ đặc trưng, thường được chế tác thành các vật phẩm phong thủy như đĩa tứ linh với 4 loại thụy thú (Long, Ly, Quy, Phụng) được trạm trổ tinh xảo, hay làm tủ thờ với những đường vân chạm trổ kỳ công, nhằm cầu phước và an gia đạo.
c. Đặc điểm hình thái của cây xà cừ
- Thân cây: Xà cừ là cây thân gỗ, có dáng thẳng đứng với đường kính thường từ 1 – 2m và chiều cao từ 20 đến 50m. Vỏ cây màu xám đen, sần sùi, tạo nên vẻ cứng cáp và bền bỉ.
- Tán lá và hệ thống rễ: Cây có nhiều cành, tán lá rộng, tạo bóng mát tự nhiên cho khu vực xung quanh. Hệ thống rễ dạng rễ cọc, chắc khỏe và đâm sâu, giúp cây chống chọi với gió bão và xói mòn đất.
- Lá cây: Lá của xà cừ là dạng lá kẹp, nhìn như những mảng lông chim được sắp xếp so le, mặt trên lá thường nhẵn mịn.
- Hoa và quả:
- Hoa: Có 4 cánh, mọc thành từng cụm với màu trắng tinh khiết.
- Quả: Có dạng nang, màu nâu xám, cứng cáp, thường chín vào khoảng tháng 9 – 10. Khi chín, quả nứt ra, để lộ những hạt có màu nâu quý giá, thường được dùng làm hạt giống cho cây mới.
2. Tác dụng của cây xà cừ
Cây xà cừ không chỉ là nguồn gỗ quý, mà còn mang lại nhiều lợi ích về sức khỏe, làm đẹp môi trường và cả trong lĩnh vực ẩm thực.
a. Tác dụng đối với sức khỏe
- Giảm viêm, đau và sưng:
- Cách sử dụng: Dùng lá non của xà cừ sau khi rửa sạch, giã nhuyễn và ngâm với rượu. Sau đó, đắp lên vùng da bị đau, sưng hoặc viêm. Sử dụng đều đặn trong khoảng 1 tuần sẽ có hiệu quả giảm đau rõ rệt.
- Trị ho:
- Cách sử dụng: Vỏ cây xà cừ có màu vàng được sử dụng để chữa ho. Sau khi làm sạch và để ráo, vỏ cây được ngâm cùng với quất và mật ong trong 3 – 4 ngày, sau đó dùng nước ngâm để uống, giúp làm dịu cơn ho hiệu quả.
- Chữa ghẻ và ngứa:
- Cách sử dụng: Sử dụng vỏ xà cừ, sau khi sơ chế sạch sẽ, đem đun sôi với nước cho đến khi sôi, sau đó để nguội và dùng nước tắm. Phương pháp này giúp giảm tình trạng ghẻ và ngứa, tuy nhiên cần điều chỉnh liều lượng theo độ tuổi và tình trạng bệnh.
- Giảm sốt và đau dạ dày:
- Cách sử dụng: Hoa của xà cừ được sắc với nước, uống 2 lần/ngày sau mỗi bữa ăn, giúp giảm sốt và làm dịu cơn đau dạ dày.
b. Tác dụng làm đẹp và cải thiện môi trường
- Chống xói mòn, giữ đất: Với hệ thống rễ mạnh mẽ, cây xà cừ có khả năng chống gió bão, giữ đất và ngăn chặn xói mòn rất tốt.
- Thanh lọc không khí: Tán lá rộng của cây giúp lọc bụi bẩn, tạo nên không gian xanh mát, trong lành. Vì vậy, xà cừ thường được trồng ven đường, trong công viên hay khu dân cư để tạo mỹ quan.
- Ứng dụng gỗ xà cừ:
- Gỗ xà cừ có giá trị kinh tế cao nhờ vào độ bền, khả năng chịu lực và đặc tính dễ uốn nắn. Gỗ có màu đỏ, không mùi, chống mốc tốt và các thớ gỗ có đường vân tự nhiên rất đẹp. Những đặc điểm này khiến gỗ xà cừ trở thành nguyên liệu ưa chuộng trong sản xuất đồ nội thất và trang trí nội thất cao cấp.
c. Nguyên liệu chế biến thực phẩm
Ít ai biết rằng hạt và quả của cây xà cừ có thể được ép thành dầu ăn. Dầu xà cừ chứa nhiều hoạt chất có lợi cho sức khỏe, góp phần làm phong phú thêm thực đơn và có thể sử dụng trong các món ăn, đồ uống.
3. Cách trồng và chăm sóc cây xà cừ
Để cây xà cừ phát triển khỏe mạnh và đạt hiệu quả sử dụng về kinh tế cũng như cảnh quan, bạn cần nắm rõ các bước trồng và chăm sóc sau đây:
a. Cách trồng cây xà cừ tại nhà
Bước 1: Chọn hạt giống
- Lựa chọn hạt giống: Chọn hạt giống khỏe mạnh, không sâu bệnh và lấy từ những cây đã đạt độ tuổi 18 trở lên để đảm bảo chất lượng cây con.
- Thời điểm trồng: Mùa mưa là thời điểm tốt nhất để trồng cây xà cừ.
- Quy mô trồng: Nếu trồng với quy mô lớn, mật độ thích hợp khoảng 626 cây/ha, giữa các cây cách nhau 4-5m và giữa các hàng khoảng 3-3,5m, giúp cây có không gian phát triển tự nhiên.
- Chuẩn bị đất: Chọn loại đất dễ thoát nước, tơi xốp. Hố trồng nên có kích thước khoảng 50x50x50cm, tốt nhất nên đào hố trước khoảng 10 ngày và bón ít phân NPK.
Bước 2: Trồng cây
- Ướp hạt: Ngâm hạt giống trong nước ấm khoảng 1 giờ, sau đó vớt ra, đặt vào một miếng vải mỏng ở nơi thoáng khí để ươm hạt. Giữ ẩm cho hạt bằng cách tưới nhẹ cho đến khi hạt nảy mầm.
- Trồng cây con: Khi cây con đạt chiều cao khoảng 40 – 50cm, bạn chuyển chúng sang vị trí đã chuẩn bị.
- Quá trình chuyển cây: Lấy cây con ra khỏi bầu, cắt bớt rễ thừa nếu cần, sau đó đặt cây vào hố, lấp đất và nén chặt để cố định gốc. Tưới nước vừa đủ (không quá nhiều để tránh úng gốc).
b. Cách chăm sóc cây xà cừ
- Tưới nước:
- Ở giai đoạn cây còn nhỏ, cần tưới nước 2 lần/ngày để duy trì độ ẩm.
- Khi cây đã lớn lên, giảm tưới xuống còn 1 lần/ngày.
- Làm sạch cỏ dại: Thường xuyên làm sạch cỏ dại và tém đất quanh gốc (khoảng 0,8 – 1m) giúp cây không bị cạnh tranh dinh dưỡng.
- Tỉa cành: Tỉa bỏ những cành không cần thiết để cây tập trung phát triển từ phần thân chính, thường tỉa cành từ mặt đất đến khoảng ⅓ hoặc ½ chiều cao cây.
- Phòng trừ sâu bệnh:
- Với cây con, hãy đảm bảo làm sạch khu vực xung quanh thường xuyên để tránh sâu bệnh.
- Khi cây lớn, nếu phát hiện dấu hiệu sâu bệnh, cần phun thuốc chuyên dụng ngay để tránh lây lan.
- Lưu ý khi mua cây giống:
- Nên chọn cây giống có thân thẳng, ngọn lá khỏe mạnh, không có dấu hiệu dập nát hay lạ thường.
- Đảm bảo đất trồng có độ pH khoảng 6 để cây xà cừ phát triển tốt nhất.
Kết luận
Cây xà cừ không chỉ nổi bật với giá trị kinh tế từ gỗ quý, mà còn mang đến nhiều lợi ích về sức khỏe và cải thiện môi trường sống. Từ khả năng chữa bệnh với lá, vỏ và hoa, cho đến ứng dụng trong nội thất và ẩm thực, xà cừ thực sự là một “kho báu” của thiên nhiên. Với những hướng dẫn trồng và chăm sóc đơn giản, bạn hoàn toàn có thể tự tay tạo nên một không gian xanh mát, vừa làm đẹp cảnh quan, vừa bảo vệ môi trường.