Gấc tẻ (Momordica cochinchinensis), một loại quả quen thuộc trong văn hóa Việt Nam, nổi tiếng với màu đỏ cam rực rỡ và giá trị dinh dưỡng cao. Gấc không chỉ được dùng để chế biến các món ăn truyền thống mà còn được ứng dụng trong y học và công nghiệp mỹ phẩm. Bài viết này sẽ cung cấp thông tin chi tiết về đặc điểm gấc tẻ, hướng dẫn cách trồng gấc tẻ và cách chăm sóc gấc tẻ để đạt năng suất tốt nhất.
1. Đặc điểm của gấc tẻ (Momordica cochinchinensis)
Gấc tẻ là một loại cây thân leo, thuộc họ bầu bí (Cucurbitaceae). Dưới đây là những đặc điểm cơ bản của cây gấc tẻ:
- Hình thái: Cây gấc là cây thân leo, có thể dài tới 15-20 mét. Lá gấc hình chân vịt, có lông nhám. Hoa gấc đực và cái mọc riêng trên cùng một cây. Quả gấc hình bầu dục hoặc tròn, khi chín có màu đỏ cam đặc trưng.
- Thành phần dinh dưỡng: Gấc chứa hàm lượng beta-carotene (tiền vitamin A) và lycopene (một chất chống oxy hóa mạnh) cao vượt trội so với các loại rau quả khác. Ngoài ra, gấc còn chứa vitamin E, các khoáng chất và acid béo có lợi.
- Môi trường sống: Gấc ưa khí hậu nhiệt đới ẩm, ánh sáng đầy đủ và đất thoát nước tốt. Cây phát triển tốt nhất ở nhiệt độ 20-30°C.
- Phân loại: Có nhiều giống gấc khác nhau, được phân biệt dựa trên hình dạng, kích thước và màu sắc quả. Gấc tẻ là một trong những giống phổ biến.
2. Hướng dẫn cách trồng gấc tẻ hiệu quả
Để trồng gấc tẻ đạt năng suất cao, cần tuân thủ các bước sau:
2.1. Chuẩn bị đất
- Chọn đất: Gấc thích hợp với đất thịt pha cát, đất phù sa, thoát nước tốt. Độ pH đất nên ở mức 6-7.
- Làm đất: Cày bừa kỹ, loại bỏ cỏ dại và các tàn dư thực vật. Đào hố trồng có kích thước 40x40x40 cm hoặc 50x50x50 cm.
- Bón lót: Bón lót phân chuồng hoai mục (10-15 kg/hố) kết hợp với phân lân (0,5 kg/hố) và vôi bột (0,2 kg/hố). Trộn đều phân với đất và lấp hố trước khi trồng.
2.2. Chọn giống và trồng
- Chọn giống: Chọn hạt giống từ quả gấc chín già, khỏe mạnh, không bị sâu bệnh. Hoặc mua cây giống gấc tẻ tại các vườn ươm uy tín.
- Thời điểm trồng: Trồng gấc vào đầu mùa mưa (tháng 4-5) hoặc cuối mùa mưa (tháng 9-10).
- Kỹ thuật trồng: Nếu trồng bằng hạt, ngâm hạt trong nước ấm (3 sôi 2 lạnh) khoảng 6-8 tiếng, sau đó ủ trong khăn ẩm cho nứt nanh rồi đem gieo vào bầu đất. Khi cây con có 3-4 lá thật thì đem trồng ra ruộng. Nếu trồng bằng cây giống, đặt cây vào hố đã chuẩn bị, lấp đất và tưới nước giữ ẩm.
2.3. Làm giàn
- Gấc là cây thân leo, cần làm giàn để cây phát triển. Giàn có thể làm bằng tre, gỗ hoặc dây thép, cao khoảng 2-2,5 mét. Đảm bảo giàn chắc chắn, thông thoáng để cây leo tốt.
3. Cách chăm sóc gấc tẻ
Chăm sóc gấc tẻ đúng cách sẽ giúp cây sinh trưởng tốt, cho nhiều quả và chất lượng cao.
3.1. Tưới nước
- Giai đoạn đầu: Tưới nước đều đặn, giữ ẩm cho đất nhưng không để ngập úng.
- Giai đoạn phát triển: Tăng lượng nước tưới khi cây bắt đầu ra hoa và đậu quả.
- Lưu ý: Tưới nước vào buổi sáng sớm hoặc chiều mát để tránh làm cây bị sốc nhiệt.
3.2. Bón phân
- Bón thúc: Bón phân NPK (16-16-8) hoặc DAP (18-46-0) theo liều lượng hướng dẫn trên bao bì. Chia làm nhiều lần bón, mỗi lần cách nhau 15-20 ngày.
- Bón phân hữu cơ: Bón bổ sung phân chuồng hoai mục hoặc phân vi sinh để cải tạo đất và cung cấp dinh dưỡng cho cây.
- Lưu ý: Không bón quá nhiều phân đạm để tránh cây phát triển thân lá quá mức mà ít ra hoa đậu quả.
3.3. Phòng trừ sâu bệnh
- Sâu hại: Rệp, bọ trĩ, sâu đục thân. Sử dụng thuốc trừ sâu sinh học hoặc hóa học theo hướng dẫn.
- Bệnh hại: Bệnh thán thư, bệnh sương mai. Phun thuốc phòng bệnh định kỳ và cắt tỉa những cành lá bị bệnh.
- Cỏ dại: Nhổ cỏ thường xuyên để tránh cạnh tranh dinh dưỡng với cây gấc.
3.4. Thu hoạch
- Thu hoạch gấc khi quả chuyển sang màu đỏ cam đậm, gai nở đều và cuống quả hơi mềm.
- Dùng dao hoặc kéo cắt cuống quả nhẹ nhàng, tránh làm trầy xước vỏ quả.
- Bảo quản gấc ở nơi khô ráo, thoáng mát.
4. Lưu ý để trồng gấc tẻ năng suất cao
- Tỉa cành: Tỉa bỏ những cành già, cành vượt, cành mọc sát đất để tạo độ thông thoáng cho cây và tập trung dinh dưỡng nuôi quả.
- Thụ phấn bổ sung: Trong điều kiện thời tiết bất lợi (mưa nhiều, thiếu nắng), cần thụ phấn bổ sung bằng tay để tăng tỷ lệ đậu quả.
- Bón vôi: Bón vôi định kỳ (6 tháng/lần) để khử chua đất và cung cấp canxi cho cây.